Poezja jako paideia

Poezja jest matką Nauk w znaczeniu, że ich konieczna przesłanka głosząca, iż natura jest światem, w którym zdarzenia występują wedle możliwych do odkrycia praw, najprawdopodobniej nie objawiłaby się ludziom, jeśli nie znaliby oni wcześniej światów, w których prawo i porządek są jawne. Zmysłom naszym dane są pewne zjawiska naturalne, jak przemiana nocy w dzień albo ruchy ciał niebieskich odsłaniające regularność zachowań lub własności pewnych rzeczy, które są stałe - ogień pnie się do góry, strumyki płyną w dół - ale takie cechy ładu przejawiają się rzadko: dla naiwnego obserwatora przeważająca większość zjawisk naturalnych wydaje się czymś arbitralnym. Aby uwierzyć, że arbitralność ta jest pozorna, a nie rzeczywista, ludzie muszą naprzód nauczyć się, że porządek może w ogóle istnieć. Poeci, którzy obierając za swoje tworzywo bezład zmysłowego doświadczenia, tworząc z niego wyobrażone światy, gdzie ten bezład zostaje przekształcony w coś o wiele bardziej systematycznego od tego, czym natura czy ludzka zbiorowość mogłyby się wykazać, dowodzą, że taki ład jest możliwy.

Czytaj więcej: Poezja

Mówię o moim mistrzu i nauczycielu Tadeuszu Łomnickim, który potrafił mnie czasami okrutnie przeczołgać. W siedemdziesiątym ósmym roku trwały próby Przedstawienia Hamleta we wsi Głucha Dolna w Teatrze na Woli w reżyserii Kazia Kutza. Grałem w nim Hamleta, to była moja pierwsza taka duża rola. Mój dyrektor i nauczyciel Tadeusz Łomnicki grał sekretarza partii Klaudiusza - Bukarę. Było już blisko premiery, a jednocześnie zbliżał się też jakiś zjazd partyjny i Łomnicki, członek KC, był bardzo napięty. Pewnie domyślał się, że będzie miał kłopoty z tą niecenzuralną sztuką. Któregoś dnia przyszedłem rano na próbę kostiumową z postanowieniem, że tego dnia pokażę Kaziowi, na co mnie stać. Miałem wpaść na scenę, krzycząc: „Gdzie jest Bukara?”, a Łomnicki siedzący na krześle, które stało na stole, miał odpowiedzieć: „Tu jestem, czego chcesz?”. Stałem w kulisach i rozgrzewałem w sobie palenisko, myśląc, jak wstrząsająco zaraz zagram. Kiedy wbiegłem na scenę i zaryczałem: „Gdzie jest Bukara?!” - zapadła cisza, Łomnicki siedział na krześle, patrzył na mnie i milczał. Pomyślałem, że może za wcześnie wbiegłem, ale nie, to był odpowiedni moment. Łomnicki wciąż patrzył mi w oczy, a wokół cisza jak makiem zasiał. Wyciągnął palec i skinął na mnie. Jak zahipnotyzowany poszedłem w jego kierunku... Szedłem wieczność. Kiedy byłem już tak blisko, że bliżej podejść się nie dało, Łomnicki schował rękę, nachylił się do mnie i szeptem, który słychać było w całym teatrze, powiedział: „Kto ci, chuju, dał dyplom?”.
I nagle zaczął mnie opierdalać, ostrymi słowami bijąc w najdelikatniejsze miejsca.

Kazio z góry widowni krzyczał: „Odpierdol się od niego, chuju!”. A Łomnicki nadal rugał mnie jak psa. I nagle zapadła ciemność. Po jakimś czasie zorientowałem się, że siedzę w swoim małym fiacie, w kostiumie scenicznym, a przed sobą mam tablicę z napisem „Sochaczew”.

Czytaj więcej: Przedstawienie Hamleta we wsi Głucha Dolna

Cóż można począć ze swym życiem? Jak zagospodarować dany nam - niewiadomej zresztą długości - czas? Mądrze zagospodarować, czyli tak, by wydzielone w nim części i okresy układały się w sensowną i satysfakcjonującą całość? Jaki obrać sposób na przetrwanie, styl, który przetrwanie to uczyniłby gładkim, dobrze naoliwionym, przyjemnym lub w inny sposób cennym? Wydaje się, że dróg jest wiele. Tyle mianowicie, ilu ludzi, którzy podejmując trud codziennego istnienia, kształtują swe ścieżki w seriach wyborów i działań. Liczą oni na to, iż akty przez nich spełniane ułożą się w drogę lub choćby trop, możliwy do spostrzeżenia zawsze wtedy, gdy refleksyjnie obejrzą się za siebie, wstecz. Mają nadzieję, że ujrzą wówczas szlak własnego życia, niezbyt może równy i prosty, ale jednak składający się w spójną i nieprzyprawiającą o poczucie grozy historię, historię także moralnie akceptowalną, ergo przynajmniej nieplugawą. Opowieść, w której nie braknie wprawdzie relacji o błędach, potknięciach, błądzeniach, upadkach, czy w końcu wydarzeniach tragicznych, lecz jednak w egzystencjalnym rozrachunku wypadającą na „plus”, tak iżby można było powiedzieć sobie: musiało być, jak się stało, i w sumie dobrze, że się życie jednak wydarzyło tak właśnie, a nie inaczej.

Czytaj więcej: TOMASZ KONINA (1972-2017)